"Łączyła ich epoka i nić poczucia absurdu świata". Wyjątkowa wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie
Zestawienie twórczości Witolda Wojtkiewicza i Jamesa Ensora można oglądać od piątku na wystawie „Czarny Karnawał” w Muzeum Narodowym w Warszawie. - Łączyła ich epoka i nić poczucia absurdu świata. Sztuka Ensora i sztuka Wojtkiewicza zrodziła się z buntu - tłumaczyła dyrektorka MNW Agnieszka Lajus.
Podczas konferencji prasowej zapowiadającej wystawę, Agnieszka Lajus podkreśliła, że artystów dzieliła geografia i kompletnie różne temperamenty, ale łączyła ich epoka, nić poczucia absurdu świata i poczucia, że ironia i groteska są nie tylko jednym ze sposobów, ale właściwie jedynym sposobem opowiadania o naszym świecie. Sztuka Ensora i sztuka Wojtkiewicza zrodziły się z buntu wobec całego świata - dodała Lajus.
Dwóch artystów - jeden z Polski, drugi z Belgii
Konfrontację twórczości polskiego malarza Witolda Wojtkiewicza i belgijskiego twórcy groteskowego Jamesa Ensora można oglądać przez trzy miesiące na wystawie „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz”. - „Czarny Karnawał” to oksymoron. Taki retoryczny zwrot, który odsyła nas do skojarzeń z czarnym humorem i czarną komedią. Zależało nam bowiem na uchwyceniu metaforycznego charakteru tego pojęcia. W rozumieniu karnawału jako widowiska, świata na opak, świata szaleństwa, transgresji, obłędu, anarchii, wolności, ale też kruchości, bo przecież karnawał zapowiada czas pokuty, refleksji o śmierci - tłumaczyła.
Obaj artyści zakorzenieni byli we własnych kulturach i środowiskach artystycznych, w modernistycznych kręgach Młodej Belgii i Młodej Polski. Ensor przypomina tradycje sztuki niderlandzkiej z jej poczuciem humoru, przewrotnością i moralizatorstwem oraz ludowy teatr jarmarczny i żywy we Flandrii uliczny karnawał. Witold Wojtkiewicz odkrywa świat kabaretu, teatrzyku Zielony Balonik i krakowskiej szopki.
Witold Wojtkiewicz
Kuratorka wystawy, Joanna Kilian, podkreśliła, że już we wczesnych pracach Wojtkiewicza artysta pokazuje swoje poczucie humoru oraz wrażliwość na kwestie społeczne m.in. poprzez cykl „Rok 1905”, w którym obrazuje tragizm i grozę rewolucji. Dodała, że Witolda Wojtkiewicza rozpoznajemy po wizerunkach dzieciach, o których tworzył cykle obrazów oraz przez obrazy lalek, z jednej strony związane z teatralnymi kukiełkami, a z drugiej - stanowiące ożywione zabawki. - Na obrazach Wojtkiewicza lalki są nawet bardziej ożywione niż dzieci. Dzieci w przebraniach księżniczek, rycerzy i w wiejskich strojach odkrywają dorosłe dramaty. Dziecięcy świat staje się także symbolem całej ludzkości, bezbronnej i bezradnej wobec nieuchronnego losu - mówiła.
Na wystawie „Czarny Karnawał” wielokrotnie pojawiają się klauni i pierroci, którzy są powracającym motywem w cyklach Wojtkiewicza „Obłęd” i „Cyrk”. Jak tłumaczyła kuratorka, w tym gronie pojawia się nawiązanie do teatrzyku „Zielony Balonik” skupiającego krakowskich artystów początku XX w., którzy wierszem, satyrycznym rysunkiem, karykaturą „wbijali szpilę krakowskiemu mieszczaństwu” - mówiła kuratorka.
James Ensor
James Ensor początkowo był orędownikiem dziewiętnastowiecznego realizmu, który stawiał sobie za cel obiektywne i dokładne odwzorowanie rzeczywistości. Herwig Todts z Królewskiego Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii podkreślił podczas konferencji, że James Ensor rozpoczynał jako wyjątkowo utalentowany realista, ale wkrótce zapragnął poszukać czegoś innego. Zainspirowany impresjonistami, symbolistami oraz kulturą ludową Ensor tworzył obrazy, w których demony oraz zamaskowane postaci karnawałowe stawały się alter ego ludzkości - tłumaczył Todts.
Podkreślił, że odwzorowanie rzeczywistości jako cel sam w sobie dla młodych artystów z Lizbony, Brukseli, Warszawy, Moskwy i innych europejskich miast nie było sztuką. Pragnienie, aby sztuka była czymś więcej niż kopiowaniem rzeczywistości, było wspólne dla artystów, którzy często w ogóle się nie znali i nie mieli pojęcia o tym co wzajemnie tworzą.
Pierwsza wystawa oparta na współpracy polsko-belgijskiej w MNW
Jak zaznaczono podczas konferencji, przez wszystkie elementy wystawy prowadzą nie naukowe teksty, a cytaty z literatury. Szczególną uwagę zwrócono na rolę poezji. Ekspozycję otwiera cytat Gospodarza z dramatu Stanisława Wyspiańskiego „Wesele”: „A ot, co z nas pozostało lalki, szopki, podłe maski, malowany fałsz, obrazki”. Wyjątkowy dla wystawy jest utwór Jarosława Mikołajewskiego „Czarny Karnawał”, który powstał w kontekście tej właśnie wystawy i pojawia się na ekspozycji w formie instalacji artystycznej. Na wystawie „Czarny Karnawał” uwzględniono również poetycki komentarz Wisławy Szymborskiej o twórczości Witolda Wojtkiewicza: „Życie jest krótkotrwałą huczną maskaradą, a ci, którzy biorą w niej udział, są tylko kolorowymi przebierańcami nicości” - pisała o jego malarstwie.
Wystawa została podzielona na sześć przestrzeni. Pierwsza z nich „Lalki, szopka, podłe maski” wprowadza w świat masek i kukiełek, kolejna przestrzeń „Zielony Balonik” oddaje klimat krakowskiego kabaretu, następną częścią ekspozycji jest „Karnawał”, który eksploruje belgijskie tradycje, „Na wiec!” ukazuje społeczne zaangażowanie artystów, „Z dziecięcych póz” to przestrzeń, która zarysowuje obraz dzieciństwa jako przestrzeni niepokoju, „Thanatos” to część wystawy, w której motyw śmierci staje się ostatnim aktem karnawału.
Oprócz prac Witolda Wojtkiewicza i Jamesa Ensora na wystawie można zobaczyć wybór prac malarskich, rysunkowych oraz graficznych różnych twórców epoki. Wystawę wzbogacają obrazy m.in. Jacka Malczewskiego, Wojciecha Weissa, Olgi Boznańskiej oraz Leona Wyczółkowskiego. Na ekspozycji znalazła się również wyjątkową Szopka Krakowska z 1923 r. autorstwa Walentego Malika oraz liczne lalki, marionetki, maski, stroje i inne atrybuty karnawału. W programie wystawy zaplanowano również oprowadzania kuratorskie, warsztaty, wykłady. 25 października Maskaradę, z konkursem na najciekawszy kostium. Dokładny program dostępny jest na stronie MNW.
Kuratorami wystawy są Joanna Kilian-Michieletti, Agnieszka Lajus, Kamilla Pijanowska-Badysiak (Muzeum Narodowe w Warszawie), Herwig Todts (Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii). Wystawę można odwiedzać do 11 stycznia 2026 r. „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz” to pierwsza wystawa oparta na współpracy polsko-belgijskiej w MNW. Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie powstała dzięki współpracy z belgijskimi instytucjami, w tym m.in. z Królewskim Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii oraz Muzeum Sztuk Pięknych w Brukseli, a także współpracy wielu polskich instytucji z całego kraju m.in. Muzeów Narodowych w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Krakowie. (PAP)
maku/ aszw/ ał/
