Troska o środowisko w centrum pontyfikatu papieża Franciszka
Zmarły w poniedziałek papież Franciszek uczynił troskę o środowisko kluczowym tematem swojego pontyfikatu. Rozumiał to nie tylko jako dbanie o przyrodę, ale także fundament etyki społecznej. Jego koncepcja integralnej ekologii zakłada, że ochrona środowiska jest częścią sprawiedliwości społecznej i troski o najsłabszych.
Dzień po śmierci papieża, 22 kwietnia obchodzony jest Światowy Dzień Ziemi, którego tegoroczne hasło brzmi: "Nasza moc. Nasza planeta".
Choć Franciszek nie był pierwszym papieżem poruszającym temat ekologii, to właśnie on uczynił go centralnym zagadnieniem swojej encykliki i kluczowym tematem całego pontyfikatu.
Przełomowa encyklika
W 2015 roku, dwa lata po swoim wyborze, wydał przełomową encyklikę "Laudato si'", w której wprowadził m.in. pojęcie "integralnej ekologii". Zgodnie z tą koncepcją troska o środowisko musi być nierozerwalnie związana z dążeniem do sprawiedliwości społecznej i opieką nad najsłabszymi.
Pisał m.in., że "nie ma dwóch oddzielnych kryzysów – jednego środowiskowego i drugiego społecznego – lecz jeden złożony kryzys społeczno-środowiskowy". Stwierdził, że "nie możemy dziś nie uznać, iż prawdziwe podejście ekologiczne zawsze staje się podejściem społecznym, które musi włączyć sprawiedliwość w dyskusje o środowisku, aby usłyszeć zarówno wołanie ziemi, jak i krzyk biednych".
W "Laudato si'", a jeszcze wyraźniej w wydanej w 2023 roku adhortacji "Laudate Deum", Franciszek podjął konkretne tematy polityki klimatycznej. Wzywał do pilnego odejścia od paliw kopalnych i rozwijania energii odnawialnej.
Nie możemy już dłużej mówić, że działamy odpowiedzialnie, jeśli nie rezygnujemy ze źródeł, które niszczą naszą planetę
"Za naszą ziemię"
Jednym z kluczowych elementów "Laudato si'" była również ułożona osobiście przez Franciszka modlitwa "Za naszą ziemię", w której czytamy m.in. "Boże wszechmocny (...), napełnij nas pokojem, abyśmy żyli jak bracia i siostry, nie wyrządzając nikomu szkody. (...) Uczyń nas twórcami wspólnoty, daj, abyśmy lepiej chronili ten świat, który powierzyłeś naszej opiece".
Dla Franciszka duchowość ekologiczna nie oznacza jedynie wewnętrznej postawy, ale także przemianę stylu życia, codziennych wyborów i relacji z innymi ludźmi. To podejście widać również w jego koncepcji „ekologii codzienności”, gdzie wzywa do prostoty, ograniczenia konsumpcji i szacunku wobec rzeczy.
Papież pisał m.in. o "kompulsywnym konsumpcjonizmie" i dodawał, że "wstrzemięźliwość przeżywana świadomie i w wolności wyzwala i nie jest gorszym życiem, nie jest mniejszą intensywnością, ale wręcz przeciwnie. (…) Można żyjąc mieć niewiele, a żyć intensywnie" – podkreślając wartość zwykłych, odpowiedzialnych gestów, takich jak oszczędzanie wody, segregacja śmieci czy kupowanie lokalnej żywności.
Program Laudato si'
Franciszek nie poprzestał na dokumentach. W 2021 roku ogłosił Program Laudato si', czyli siedmioletni plan przemiany struktur katolickich w duchu ekologii integralnej. Obejmuje on siedem kategorii: parafie, diecezje, szkoły, szpitale, zakony, przedsiębiorstwa i rodziny. W każdej z tych kategorii zachęca się do podjęcia działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, edukacji ekologicznej, ochrony zasobów i wspierania ubogich.
Kościół katolicki pod przewodnictwem Franciszka zaczął również inwestować w zielone inicjatywy – od tworzenia ogrodów ekologicznych przy klasztorach po budowę paneli słonecznych w szkołach misyjnych. Watykan zapowiedział również dążenie do neutralności klimatycznej do 2050 roku.
Papież rozumiał ekologię jako pole współpracy między religiami. W "Laudato si'" zaznacza: "Kościół nie pretenduje do rozstrzygania kwestii naukowych, ale zachęca do uczciwej i przejrzystej debaty".
Zapraszał do dialogu wszystkich ludzi dobrej woli. Współpracował z prawosławnym patriarchą Bartłomiejem I – nazywanym "zielonym patriarchą" – oraz z przedstawicielami islamu, judaizmu i religii azjatyckich. W deklaracji podpisanej z Wielkim Imamem Al-Azhar w Abu Zabi w 2019 roku znalazło się wspólne wezwanie do ochrony stworzenia jako daru Boga.
Błażej Strzelczyk (PAP)
bst/ ap/ know/
