W latach 80. na kartki sprzedawano w Polsce prawie wszystko
Lata 80. były w Polsce czasem reglamentacji wielu towarów codziennego użytku. Na kartki sprzedawano m.in. mięso, cukier, mąkę, środki higieny, papierosy, a nawet buty. Ostatnie kartki zniesiono w 1989 r. Prezentujemy kolejny tekst z cyklu Historia jednej fotografii z Bazy Zdjęć PAP.
W powojennej historii Polski reglamentacja towarów wracała co kilka lat. Ostatni okres przypadł na lata 1976-1989. System kartkowy rozpoczęto w sierpniu 1976 r. od ograniczeń w sprzedaży cukru. W lutym 1981 r. wprowadzono kartki na mięso. Dwa miesiące później rozszerzono listę reglamentowanych towarów o wyroby mięsne, masło, mąkę, płatki zbożowe, ryż i kaszę. 1 września 1981 r. system kartkowy objął też mydło i proszek do prania.
Stan wojenny. Jak wpłynął na system kartkowy?
Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. system kartkowy był stopniowo rozszerzany na kolejne grupy towarów, m.in. kawę, czekoladę, olej, alkohol, papierosy, benzynę, buty czy artykuły szkolne. W szczytowym okresie reglamentacji jako dowody zakupu stosowano również np. książeczki zdrowia dziecka, do których sklepy zobowiązane były wstemplowywać każdy zakup waty, pieluch czy mleka w proszku. Żeby kupić rolkę papieru toaletowego, trzeba było przedstawić pokwitowanie z punktu skupu makulatury zaświadczające o oddaniu jednego kilograma makulatury.
Ukoronowaniem kartkowej karuzeli było wprowadzenie "kartki na kartki" – czyli specjalnej wkładki do dowodu osobistego, na której odnotowywano przyznane blankiety reglamentacyjne. Wprowadzono ją do użycia 1 marca 1982 r. Była to próba zapanowania nad żywiołową dystrybucją kartek.
Jak wyglądał przydział deficytowych towarów? Było to uzależnione od wykonywanego zawodu
Nie wszystkim przysługiwały identyczne przydziały deficytowych towarów. Zróżnicowanie wiązało się z wykonywanym zawodem.
W każdym miesiącu za pomocą komunikatów w mediach oraz odpowiednich afiszy wywieszanych w sklepach informowano o wprowadzanych na bieżąco zmianach w sprzedaży reglamentacyjnej. Zmian takich w każdym miesiącu było wiele, np. w grudniu 1984 r. za odcinek "mięso wołowe i cielęce z kością" oprócz produktu nominalnego można było otrzymać wymiennie mięso mielone lub kurczaki, a za kupony "mięsne" można było nabywać cukier, za smalec zaś – masło. Przez długi czas obowiązywał system wymiany kartek na papierosy i alkohol na kartki na słodycze.
Jedynym towarem dostępnym w każdym sklepie spożywczym o każdej porze roku był ocet.
Wszystkie unormowania dotyczące systemu reglamentacji wymuszały pewne ograniczenia osób do nich uprawnionych. Różnego rodzaju wyłączenia dotyczyły m.in. rolników posiadających gospodarstwa rolne powyżej 0,5 ha, osób skoszarowanych, osób posiadających całodzienne wyżywienie z racji pełnionych obowiązków zawodowych, osób uchylających się od pracy, przebywających poza granicami kraju powyżej 30 dni.
Na prezentowanej fotografii, wykonanej w lutym 1983 r. przez Marka Broniarka, widać kobietę pokazującą kartkę na buty.
Kartki - dowód na krach socjalistycznej gospodarki
Istnienie reglamentacji było jednym z najbardziej czytelnych dowodów na krach socjalistycznej gospodarki w latach 80. Przysparzała ona kłopotów nie tylko klientom i władzy, ale także sprzedawcom. Wokół reglamentacji rozrastał się legalny system biurokratyczny i nielegalny czarny rynek blankietów zaopatrzenia.
W połowie lat 80. zaczął się stopniowy proces znoszenia reglamentacji - w czerwcu 1985 r. zniesiono kartki na masło oraz tłuszcze zwierzęce i roślinne, w listopadzie zakończono reglamentację cukru. 1 czerwca 1986 r. skreślono z listy towarów kartkowych kaszę mannę, 1 marca 1988 r. zakończono reglamentację wyrobów czekoladowych, od 1 stycznia 1989 r. ostatecznie zniknęły kartki na benzynę. Reglamentacja mięsa przetrwała do czerwca 1989 r., ten moment uznawany jest powszechnie za symboliczny koniec systemu kartkowego.
Archiwum fotograficzne PAP
Archiwum fotograficzne Polskiej Agencji Prasowej liczy kilkadziesiąt milionów zdjęć i wciąż wzbogaca się o nowe kolekcje. Swymi zasobami sięga lat 20. XX wieku. Stanowi ważną część dziedzictwa narodowego. Zatrzymane w kadrach obrazy rejestrują każdy aspekt życia społecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego i religijnego na przestrzeni ostatnich 100 lat.
Profesjonalna digitalizacja zasobów fotograficznych PAP umożliwia szeroki do nich dostęp przez stronę PAP (https://fotobaza.pap.pl/). Nad prawidłową identyfikacją oraz szczegółowym opisem zdjęć pracuje zespół specjalistów, przeglądając materiały źródłowe w czytelniach i archiwach. Klienci są na bieżąco informowani o nowych zdjęciach w Bazie Fotograficznej PAP.
Zainteresowała cię ta historia? Zapisz się na newsletter PAP Fotobox (https://rejestracja.pap.com.pl/fotobox) i co miesiąc odkrywaj m.in. archiwalne kadry dotyczące postaci, miejsc i wydarzeń.
Tomasz Szczerbicki (PAP)
szt/ miś/kgr/
