Mały Powstaniec - nieznana historia słynnej rzeźby i pomnika
Rzeźba Małego Powstańca autorstwa Jerzego Jarnuszkiewicza znana jest od blisko 80 lat. Zanim 1 października 1983 r. odsłonięto pomnik na warszawskiej Starówce, miniaturki rzeźby sprzedawane były jako pamiątki z Warszawy.
Pomnik Małego Powstańca przedstawiający kilkuletniego chłopca w panterce, za dużych butach i hełmie, z przewieszonym przez ramię pistoletem maszynowym, został odsłonięty 1 października 1983 r. Stanął przy murze obronnym na warszawskim Podwalu. Upamiętnia najmłodszych uczestników Powstania Warszawskiego.
Od rzeźby "Dziecko - bohater" po pomnik
To, co widzimy dziś na pomniku, zostało zaprojektowane przez Jerzego Jarnuszkiewicza w 1946 r. Początkowo była to mała figurka z gipsu na metalowym stelażu. Rzeźba zatytułowana „Dziecko – bohater” powstała na konkurs Ministerstwa Kultury, aby upamiętnić Powstanie Warszawskie. Ale przez wiele lat później była znana głównie z licznych miniaturowych kopii sprzedawanych jako pamiątka z Warszawy.
Jako pomnik „Mały powstaniec” stanął na warszawskiej Starówce 1 października 1983 r. – w trakcie obchodów 15-lecia nadania Chorągwi Warszawskiej ZHP imienia Bohaterów Warszawy. Opatrzono go inskrypcją: „Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, za każdy kamień twój, Stolico, damy krew” - będącą fragmentem piosenki napisanej przez Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego.
Na prezentowanej fotografii, wykonanej przez Wojciecha Pacewicza w sierpniu 2011 r., widać pomnik Małego Powstańca, a w tle warszawskie mury obronne.
Subskrybenci serwisu PAP mogą pobrać tę fotografię bezpłatnie do zilustrowania tego tekstu.
Jarnuszkiewicz musiał jednak walczyć o swoje prawa do rzeźby. Po konkursie w 1946 r. figurkę zaczął powielać na masową skalę jeden z zakładów odlewniczych. Sprzedawał ją jako pamiątkę. Jarnuszkiewicz nie protestował, gdyż uznał, że spełnia ona w ten sposób zadanie - upamiętnia bohaterski zryw. Jednak gdy w latach 70. do Polski zaczęły licznie przyjeżdżać grupy polonijne i wzrosło zapotrzebowanie na figurkę, właściciel zakładu odlewniczego Władysław Miecznik zaczął rozpowszechniać ją jako dzieło niejakiego Jana Małety. Wtedy już Jarnuszkiewicz poszedł do sądu. Proces wygrał, ale przypłacił go zawałem serca. Jednym z efektów procesu była decyzja, by powiększoną do rozmiarów pomnika figurkę ustawić przy Barbakanie.
Oryginał zaginął, drugi egzemplarz sprzedany na aukcji
Gipsowy oryginał rzeźby Jerzego Jarnuszkiewicza zaginął po konkursie w 1946 r. Drugi egzemplarz, odlany przez autora z tej samej formy, został we wrześniu 2018 r. sprzedany za 45 tys. zł na aukcji w salonie Desy Unicum.
Jerzy Jarnuszkiewicz (1919-2005) studiował w Krakowie w latach 1936-1938 w Instytucie Sztuk Plastycznych. W 1939 r. uzyskał dyplom w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych w Warszawie. W latach 1947-1950 studiował na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Był twórcą rzeźb, założeń pomnikowych, kompozycji przestrzennych, ale także rzeźby kameralnej, medali i ekslibrisów. W jego twórczości można prześledzić zmiany, jakim podlegała nie tylko sztuka, ale też szeroko rozumiana kultura polska. Od projektów związanych z odbudową kraju i socrealizmem, przez odwilż, fascynację formami nowoczesnymi i ekspresyjnymi doszedł w latach 60. do rzeźby geometrycznej, by w latach 70. i 80. swe najwybitniejsze dzieła poświęcić tematyce religijnej.
Archiwum fotograficzne Polskiej Agencji Prasowej liczy kilkadziesiąt milionów zdjęć i wciąż wzbogaca się o nowe kolekcje. Jej zasoby sięgają lat 20. XX wieku. Stanowi ważną część dziedzictwa narodowego. Zatrzymane w kadrach obrazy rejestrują każdy aspekt życia społecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego i religijnego na przestrzeni ostatnich 100 lat.
Profesjonalna digitalizacja zasobów fotograficznych PAP umożliwia szeroki do nich dostęp przez stronę PAP (https://fotobaza.pap.pl/). Nad prawidłową identyfikacją oraz szczegółowym opisem zdjęć pracuje zespół specjalistów, przeglądając materiały źródłowe w czytelniach i archiwach. Klienci są na bieżąco informowani o nowych zdjęciach w Bazie Fotograficznej PAP.
Zainteresowała cię ta historia? Zapisz się na newsletter PAP Fotobox (https://rejestracja.pap.com.pl/fotobox) i co miesiąc odkrywaj m.in. archiwalne kadry dotyczące postaci, miejsc i wydarzeń.
Tomasz Szczerbicki (PAP)
szt/ miś/ jos/
