Artykuł 4. NATO. Czym jest? Tyle razy powoływano się na niego w historii Sojuszu
W historii Sojuszu Północnoatlantyckiego, od 1949 r., na artykuł 4. powołano się siedem razy. Polska uczyniła to w 2022 r., wraz z grupą sojuszników, w związku z pełnoskalową agresją Rosji na Ukrainę, a także wcześniej, w 2014 r., w związku z wywołanym przez Rosję kryzysem na Krymie i w Donbasie.
Zgodnie z artykułem 4. traktatu założycielskiego NATO, państwa członkowskie mogą zwrócić uwagę Rady Północnoatlantyckiej (głównego politycznego organu decyzyjnego NATO) na sytuację problematyczną i przedyskutować ją z sojusznikami.
Artykuł 4. NATO. Czym jest?
Artykuł 4. brzmi: „Strony będą się wspólnie konsultowały, ilekroć - zdaniem którejkolwiek z nich - zagrożone będą: integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron”.
Każde państwo członkowskie może formalnie powołać się na ten artykuł. Sytuacja zagrożenia zostaje wówczas omówiona i może (ale nie musi) spowodować podjęcie decyzji lub wspólne działanie państw Sojuszu Północnoatlantyckiego w odpowiedzi na poruszony problem.
„Konsultacje wzmacniają polityczny wymiar NATO, dając państwom członkowskim możliwość wyrażania opinii i zaprezentowania oficjalnych stanowisk. Nadają również NATO aktywną rolę w dyplomacji prewencyjnej, zapewniając środki pomagające uniknąć konfliktu zbrojnego” - informuje Sojusz Północnoatlantycki na swojej oficjalnej stronie.
Dotąd na artykuł 4. najczęściej powoływała się Turcja. Polska w latach 2014-22 uczyniła to dwukrotnie, za każdym razem w związku z inwazją rosyjską przeciwko Ukrainie.
Artykuł 4. NATO. Wnioski Polski
24 lutego 2022 r. Polska wnioskowała o uruchomienie art. 4 NATO w związku z pełnoskalową agresją rosyjską na Ukrainę. Polska złożyła wniosek wspólnie z grupą sojuszników: Bułgarią, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Rumunią i Słowacją. Niezależnie od tego wniosku, Rada Północnoatlantycka w związku z agresją Rosji postanowiła uruchomić plany obronne.
25 lutego 2022 r. Rada przeprowadziła konsultacje na podstawie art. 4. „Zgodnie z naszym planem obronnym, aby chronić wszystkich sojuszników, zdecydowaliśmy się podjąć dodatkowe kroki w celu dalszego wzmocnienia odstraszania i obrony w całym Sojuszu. Nasze środki są i pozostają zapobiegawcze, proporcjonalne i nieeskalacyjne. Nasze zobowiązanie do przestrzegania artykułu 5. Traktatu Waszyngtońskiego jest niepodważalne. Jesteśmy zjednoczeni w obronie siebie nawzajem” – podsumowała Rada.
3 marca 2014 r. Polska wystąpiła o wdrożenie artykułu 4. w związku z rosnącym napięciem w wyniku agresji rosyjskiej na Ukrainę. Po posiedzeniu Rady i konsultacjach ówczesny sekretarz generalny NATO Anders Fogh Rasmussen poinformował, że sojusznicy będą kontynuować ocenę skutków kryzysu na Krymie dla bezpieczeństwa Sojuszu. Zapowiedział też konsultacje z Ukrainą i Rosją.
Artykuł 4. NATO. Ten kraj powoływał się na niego najczęściej
Najczęściej w historii NATO na art. 4. powoływała się Turcja. Była pierwszym państwem członkowskim, które odwołało się do tego zapisu. Nastąpiło to w 2003 r. z powodu zagrożenia dla tureckich obywateli, wynikającego z konfliktu w sąsiednim Iraku. Sojusz uzgodnił wówczas pakiet środków obronnych i przeprowadził operację Display Deterrence między lutym a majem 2003 r.
26 lipca 2015 r. Turcja złożyła ten sam wniosek w związku z sytuacją zagrożenia, spowodowaną atakami terrorystycznymi oraz w celu poinformowania Sojuszu o zastosowanych środkach bezpieczeństwa.
W 2012 r. Turcja dwukrotnie wystąpiła o spotkanie Rady, zgodnie z założeniami artykułu 4. - po zestrzeleniu przez syryjskie siły powietrzne tureckich myśliwców oraz po śmierci pięciu obywateli Turcji, którzy zmarli w wyniku ran odniesionych od syryjskich pocisków. Natomiast w listopadzie 2012 r., w następstwie tych wydarzeń, Turcja poprosiła o rozmieszczenie systemu obrony przeciwrakietowej Patriot.
W lutym 2020 r. Turcja wystąpiła po raz piąty o rozważenie uruchomienia artykułu 4. Było to związane z wydarzeniami w Syrii, w wyniku których zginęli tureccy żołnierze.
Rada Północnoatlantycka jest najwyższym organem decyzyjnym NATO, w skład którego wchodzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, a jej obradom przewodniczy sekretarz generalny. Na jej forum przeprowadzane są m.in. konsultacje w sprawie bezpieczeństwa. (PAP)
awl/ szm/ pap/
