Służba wojskowa w Europie: obowiązkowa na Litwie i w Szwecji, zapowiedzi zmian we Francji i Niemczech
Francja i Niemcy planują wprowadzenie nowych modeli służby wojskowej, która w wielu krajach europejskich – w tym w Polsce – jest od dawna dobrowolna. W związku z zagrożeniem ze strony Rosji obowiązkową służbę wojskową przywróciły m.in. Litwa i Szwecja.
Prezydent Francji Emmanuel Macron zapowiedział w ubiegłym tygodniu, że w 2026 r. zacznie działać program dobrowolnej, 10-miesięcznej służby wojskowej dla młodzieży w wieku 18-19 lat. W przyszłym roku program ma objąć 3 tys. osób, a celem jest doprowadzenie tej liczby do 10 tysięcy w 2030 r.
Jak podała AFP, osoby w wieku 18-19 lat będą stanowić 80 proc. wybranych do służby. Pozostałe 20 proc. zarezerwowano dla osób o bardziej specjalistycznym profilu (inżynierów, analityków danych, sanitariuszy). Będą one mogły odbyć służbę przed osiągnięciem 25. roku życia.
W Niemczech od 2011 r. nie ma obowiązkowej służby wojskowej
W Niemczech od 2011 r. nie ma obowiązkowej służby wojskowej. Do Bundeswehry mogą zgłaszać się osoby, które ukończyły 17 lat, posiadają obywatelstwo niemieckie i spełniają wymogi zdrowotne. Rosnące braki kadrowe sprawiły jednak, że rząd planuje znacząco zwiększyć liczebność sił zbrojnych - do około 260 tys. żołnierzy - by sprostać wymogom NATO i wzmocnić zdolności obronne kraju. Docelowo potrzebnych będzie też około 200 tys. rezerwistów.
Aby osiągnąć ten cel, koalicja rządowa CDU/CSU i SPD uzgodniła nowy model służby wojskowej, który ma zostać zatwierdzony w piątek. Przewiduje on obowiązkowe badania lekarskie dla wszystkich młodych mężczyzn oraz możliwość wprowadzenia poboru w drodze losowania, jeśli liczba ochotników okaże się niewystarczająca. Nie oznacza to jednak automatycznego przywrócenia dawnej obowiązkowej służby wojskowej. Nowe przepisy mają wejść w życie 1 stycznia 2026 r.
W Wielkiej Brytanii w czasach nowożytnych pobór do wojska wprowadzano dwukrotnie i w obu przypadkach przyczyną były wojny światowe. Pierwszy raz pobór wprowadzono w 1916 r. i obowiązywał on przez cztery lata. Ponownie taki krok podjęto we wrześniu 1939 r.
Po zakończeniu II wojny światowej, ze względu na nadal napiętą sytuację na świecie, ówczesny laburzystowski rząd zdecydował się zachować pobór – od 1949 r. podlegali mu wszyscy zdrowi mężczyźni w wieku 17-21 lat, a służba wojskowa początkowo trwała półtora roku, a później dwa lata. Obowiązkową służbę wojskową zaczęto ograniczać od 1957 r. i ostatecznie zniesiono w 1960 r.
Przywrócenie powszechnego poboru do wojska w Wielkiej Brytanii?
W Wielkiej Brytanii nie ma obecnie żadnych planów przywrócenia powszechnego poboru do wojska ani nawet poważniejszej dyskusji na ten temat, choć po rosyjskiej inwazji na Ukrainę zaczęły się pojawiać głosy sugerujące rozszerzenie służby wojskowej w jakiejś formie. Na początku 2024 r. ówczesny szef sztabu generalnego gen. Patrick Sanders wezwał do wprowadzenia szkoleń wojskowych dla obywateli, którzy w przypadku konfliktu staliby się „armią obywatelską”.
Ówczesny premier Rishi Sunak zapowiedział przed wyborami, które odbyły się w lipcu 2024 r., że jeśli jego Partia Konserwatywna utrzyma się u władzy, rząd wprowadzi obowiązkową służbę wojskową dla 18-latków, choć z możliwością zastąpienia jej wolontariatem. Wraz z przegraną konserwatystów propozycja straciła rację bytu. Rządząca obecnie Partia Pracy jest przeciwna przywróceniu poboru.
We Włoszech obowiązkowy pobór do wojska został zawieszony w 2004 r. Od 2005 r. armia jest całkowicie zawodowa. W debacie publicznej regularnie powracają propozycje częściowego przywrócenia poboru, ale szybko znikają.
Telewizja RAI podała, że minister obrony Guido Crosetto powiedział na spotkaniu w Paryżu z francuską minister Catherine Vautrin, że planuje przedstawić projekt ustawy w sprawie ochotniczej, dobrowolnej służby wojskowej, zgodnie z podobnymi propozycjami we Francji i Niemczech. Zgodnie z tą propozycją powstałyby dodatkowe rezerwowe siły liczące 10 tys. osób, gotowe do działania w razie potrzeby.
W Szwecji rząd przywrócił obowiązkową służbę wojskową w 2017 r.
W Szwecji rząd przywrócił obowiązkową służbę wojskową w 2017 r. w związku z zagrożeniem ze strony Rosji. Wcześniej obowiązek ten został zawieszony w 2010 r., gdy uznano, że w Europie panuje pokój, a armia może pozostać zawodowa. Wezwania do poboru otrzymują zarówno mężczyźni, jak i kobiety. W tym roku przeszkolonych zostanie ok. 8 tys. osób młodych osób, do 2028 r. liczba ta ma wzrosnąć do 12 tys. rocznie.
Szwedzkie siły zbrojne liczą obecnie ok. 26 tys. osób na etatach; większość z nich, 15,4 tys., stanowią żołnierze zawodowi, w tym 9,7 tys. oficerów. W wojsku pracuje również 10,5 tys. cywilów. Armia korzysta także z rezerwistów, zatrudnianych okresowo w razie ćwiczeń lub misji, a także z ponad 22 tys. ochotników Straży Domowej (wojsk obrony terytorialnej). Ten rodzaj służby cieszy się dużą popularnością po wybuchu pełnoskalowej rosyjskiej wojny w Ukrainie.
Łącznie wojsko liczy w Szwecji ponad 56 tys. mężczyzn i kobiet.
Litwa przywróciła obowiązkową służbę wojskową w 2015 r. w odpowiedzi na zagrożenie ze strony Rosji. Dotychczas obejmowała mężczyzn w wieku 18–23 lat i miała charakter selektywny. Rocznie pobór obejmował około 3,5–4 tys. osób. Szkolenie trwało dziewięć miesięcy.
Litewskie Siły Zbrojne poinformowały, że w 2026 r. do służby wojskowej na Litwie zostanie powołanych około 5 tys. osób. Pobór do wojska będzie trwał przez cały rok, od 2 stycznia do 31 grudnia, a programy i długość służby będą zróżnicowane.
Obecnie wojsko litewskie liczy około 20,5 tys. żołnierzy, w tym ok. 10,9 tys. zawodowych i 5,4 tys. członków Ochotniczych Sił Obrony Narodowej, a także poborowych obowiązkowej służby wojskowej.
W Czechach pobór do wojska został zniesiony w 2005 roku
W Czechach pobór do wojska został zniesiony w 2005 r. Armia jest w pełni zawodowa i liczy około 25 tys. żołnierzy. Funkcjonuje także aktywna rezerwa, która liczy około 5 tys. członków. Dowódcy armii nie są zadowoleni z naboru i mają nadzieję, że w 2030 r. armia zawodowa będzie liczyć 30 tys., a aktywna rezerwa - 10 tys. Obecne przepisy nie przewidują poboru do wojska poza stanami wyjątkowym i stanem wojny.
Na Słowacji poboru nie ma od 1 stycznia 2006 r., a armia jest w pełni zawodowa i liczy około 17 tys. żołnierzy. Obok aktywnej rezerwy w 2025 roku powstały Narodowe Siły Obronne, które mają wspierać regularną armię w sytuacji kryzysowej. Szkolenia trwają dwa tygodnie.
Węgry oficjalnie zawiesiły pobór do wojska w 2004 r. Armia jest w pełni zawodowa, służba wojskowa - dobrowolna, a pobór - możliwy jedynie w stanie wojny. Rząd premiera Viktora Orbana stanowczo sprzeciwia się przywróceniu obowiązkowej służby wojskowej i oskarża najważniejsze ugrupowanie opozycyjne, TISZĘ, o chęć jej przywrócenia, czemu partia ta zaprzecza. Opublikowane w drugiej połowie listopada badanie think tanku Szazadveg wykazało, że 80 proc. Węgrów sprzeciwia się przywróceniu poboru do wojska.
W Rumunii, której siły zbrojne liczą blisko 70 tys. żołnierzy zawodowych, do końca 2025 r. spodziewane jest wprowadzenie w życie rządowego projektu programu ochotniczej służby wojskowej. Wstrzymany w 2007 r. obowiązkowy pobór do wojska ma zostać zastąpiony czteromiesięcznym szkoleniem dla ochotników, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, w wieku 18-35 lat. W sumie podczas okresu szkolenia w jednostce wojskowej ochotnik miałby otrzymać równowartość 6000 euro.
Nowelizacja ustawy o obronności
Parlament Chorwacji przegłosował pod koniec października nowelizację ustawy o obronności, przywracającą obowiązkową służbę wojskową. Obejmie ona mężczyzn po ukończeniu 18. roku życia, a podstawowe szkolenie wojskowe (TVO) potrwa dwa miesiące. Władze przewidziały możliwość odmowy służby ze względu na przekonania religijne lub moralne - osoby te będą mogły wybrać trzymiesięczne szkolenie podstawowe w obronie cywilnej lub w jednostkach terenowych przez okres czterech miesięcy.
Wynagrodzenie za szkolenie wojskowe wyniesie 1100 euro miesięcznie, a za służbę cywilną będzie niższa, a jego wysokość będzie regulowana przepisami. Obowiązkowi poboru nie podlegają kobiety, które mogą jednak zgłosić się do wojska dobrowolnie.
W Hiszpanii rząd podkreśla przywiązanie do obecnego modelu, opartego na zawodowej służbie wojskowej; obowiązkowy pobór został w tym kraju zniesiony w 2001 r. W 2024 r. ministra obrony Margarita Robles powiedziała, że nie wierzy, aby „komukolwiek przyszła do głowy myśl o przywróceniu obowiązkowej służby wojskowej”. Sił zbrojne Hiszpanii liczą – razem z rezerwistami – około 150 tys. żołnierzy.
W Portugalii obowiązkowa służba wojskowa została zniesiona w 2004 r. Tamtejsze siły zbrojne opierają się na żołnierzach zawodowych, których obecnie jest prawie 25 tys. Wprawdzie istnieje możliwość odbycia rocznego szkolenia dla ochotników, ale zgłasza się na nie niewielu Portugalczyków. Obowiązkowe jest krótkie, trwające dzień szkolenie dotyczące wiedzy o armii. Obejmuje ono mężczyzn i kobiety w wieku 18-35 lat.(PAP)
mrf/ awl/ bjn/ ptg/ jbw/ sw/ zys/ zat/ ipa/ aki/ akl/gn/
