Wokół paktu migracyjnego krąży wiele nieprecyzyjnych i fałszywych informacji
Przepisy unijnego paktu migracyjnego, które wejdą w życie w 2026 r., budzą w Polsce spory polityczne. W debacie publicznej pojawia się wiele nieprecyzyjnych informacji, m.in. o rzekomym „wyłączeniu Polski z paktu” czy „przymusowym przyjmowaniu migrantów”.
Sprzeciw wobec paktu stanowił istotny element kampanii przed wyborami parlamentarnymi w 2023 roku, a także przed wyborami prezydenckimi w 2025 roku. Kwestia ta pozostaje jednym z głównych tematów sporów politycznych również obecnie.
Dyskusja wokół paktu ponownie się zaostrzyła po tym, jak prezydent Karol Nawrocki wystosował list do przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen, w którym stwierdził, że „Polska nie zgodzi się na jakiekolwiek działania instytucji europejskich, które zmierzałyby do rozlokowania w Polsce nielegalnych migrantów”. Do sprawy odniósł się premier Donald Tusk, który zapewnił, że – dzięki jego staraniom – Polska zostanie wyłączona z obowiązku przyjmowania migrantów.
W tym tygodniu raport na temat paktu migracyjnego wypadł z programu prac Komisji Europejskiej. Komisarz ds. wewnętrznych i migracji Magnus Brunner informował we wtorek, że decyzje zapadną później. Minister spraw wewnętrznych Marcin Kierwiński poinformował zaś tego dnia w Luksemburgu, że decyzje w sprawie paktu zostaną podjęte za dwa tygodnie i będą - jak stwierdził - korzystne dla Polski.
Mity dotyczące paktu migracyjnego
Wokół paktu narosło wiele narracji, w tym część nieprecyzyjnych lub niezgodnych z faktami.
Jedna z nich dotyczy rzekomej możliwości „wypisania się” z paktu migracyjnego. W niektórych mediach pojawiły się informacje, jakoby Polska miała zostać „wyłączona z paktu migracyjnego”. To twierdzenie jest nieprawdziwe – Polska nie może zostać wyłączona z obowiązującego prawa Unii Europejskiej. Choć Polska – wraz ze Słowacją i Węgrami – głosowała przeciwko przyjęciu paktu, został on ostatecznie przyjęty w 2024 roku większością kwalifikowaną. Jak w przypadku każdej unijnej legislacji, państwa członkowskie są zobowiązane do jego wdrożenia. W przeciwnym razie Komisja Europejska może wszcząć wobec danego kraju procedurę naruszeniową, a jeśli nie przyniesie ona skutku – skierować sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Stwierdzenie uchybienia przez TSUE może skutkować nałożeniem przez Komisję kar finansowych.
Prawdą jest natomiast, że państwo członkowskie może zostać zwolnione z części zobowiązań wynikających z paktu migracyjnego. Nie oznacza to jednak wyłączenia z obowiązywania przepisów, lecz realizację przewidzianych w pakcie wyjątków. Rozporządzenie w sprawie zarządzania azylem i migracją, które reguluje system relokacji, przewiduje bowiem możliwość zwolnienia kraju z udziału w mechanizmie solidarności, jeśli znajduje się on pod tzw. presją migracyjną. W takiej sytuacji państwo nie tylko nie musi wnosić swojego wkładu do mechanizmu, lecz może również korzystać z pomocy finansowej innych krajów.
Z tym wiąże się druga, zasadniczo prawdziwa teza, często powtarzana przez polityków różnych ugrupowań. Dotyczy ona przekonania, że Polska powinna zostać zwolniona z relokacji ze względu na przyjęcie dużej liczby obywateli Ukrainy po wybuchu wojny w 2022 roku. Przyjęcie Ukraińców rzeczywiście jest przez Komisję Europejską uznawane za formę „presji migracyjnej”. Państwo zmagające się z taką sytuacją może zostać częściowo lub całkowicie zwolnione z obowiązku udziału w systemie relokacji. Na razie jednak Komisja Europejska nie podjęła ostatecznej decyzji, czy Polska spełnia warunki takiego zwolnienia.
O tym, które państwa znajdują się pod presją migracyjną i w jakim stopniu będą uczestniczyć w mechanizmie solidarnościowym, Komisja Europejska decyduje corocznie. Jeśli presja migracyjna na Polskę się utrzyma, możliwe jest utrzymanie zwolnienia z obowiązku udziału w relokacji. Jeżeli jednak sytuacja się zmieni, Polska będzie musiała ponownie uczestniczyć w mechanizmie.
Fałszywa narracja w przestrzeni publicznej dotyczy m.in. przekonania, że pakt migracyjny przewiduje „przymusowe odsyłanie migrantów” do krajów UE lub zalew uchodźców. W liście do Ursuli von der Leyen prezydent Nawrocki stwierdził, że "przeważająca większość Polaków, i to bez względu na sympatie polityczne, sprzeciwia się przymusowej relokacji migrantów do Polski".
Warto pamiętać, że nawet w przypadku państwa zobowiązanego do wkładu solidarnościowego udział w relokacji jest tylko jedną z opcji. Alternatywnie kraj może wybrać wkłady finansowe lub inne formy wsparcia, np. oddelegowanie personelu. Ponadto, system solidarnościowy dotyczy podziału odpowiedzialności za przetwarzanie wniosków o azyl między państwami, a nie określa liczby migrantów, których UE ma przyjąć. Z danych Fronteksu, unijnej agencji ds. granic i straży przybrzeżnej, wynika, że w pierwszych dziewięciu miesiącach 2025 roku liczba nielegalnych wjazdów do UE spadła o 22 proc. w porównaniu z tym samym okresem w 2024 roku.
Niektóre przepisy paktu migracyjnego zaostrzają dotychczasową politykę UE. W ramach paktu UE pracuje nad zasadami umożliwiającymi łatwiejsze odsyłanie migrantów, których wnioski azylowe zostały odrzucone. Obecnie państwa członkowskie zmagają się z tym problemem, gdyż mniej niż 30 proc. decyzji o deportacji jest faktycznie realizowanych.
Zgodnie z paktem migracyjnym KE do połowy października powinna opublikować trzy dokumenty. Pierwszym jest sprawozdanie na temat obecnej sytuacji migracyjnej w UE. Drugi dokument, jaki znajdzie się w pakiecie, będzie dotyczył ustalenia, które państwa znajdują się pod presją migracyjną, są zagrożone taką presją lub stoją w obliczu poważnej sytuacji migracyjnej. W trzecim dokumencie KE zaproponuje krajom członkowskim tzw. pulę solidarności, w której wskaże potencjalne zobowiązania, jakie część państw weźmie na siebie, by pomóc krajom znajdującym się pod presją migracyjną. Taki pakiet KE będzie publikować co roku.
Maria Wiśniewska (PAP)
mws/ bst/ ktl/ grg/
