Krytyk filmowy: Béla Tarr znalazł w opowieściach Krasznahorkaiego idealne dopełnienie swojej twórczości
Béla Tarr znalazł w opowieściach Krasznahorkaiego idealne dopełnienie dla swoich filmów; wziął te tematy, nadał im niezwykły kinematograficzny styl - w rozmowie z PAP krytyk filmowy Miłosz Stelmach. To zbiór opowiadań dość mrocznych, ale niezwykle ciekawych, finezyjnych i zróżnicowanych - powiedział PAP Przemysław Pełka, redaktor wydawnictwa Czarne, które opublikuje w grudniu książkę „A świat trwa”. Węgierski pisarz Lászlo Krasznahorkai otrzymał w tym roku literackiego Nobla.
- Nagroda Nobla dla Lászlo Krasznahorkaiego raczej nie będzie miała bezpośredniego przełożenia na to co dzieje się w węgierskim kinie dzisiaj. Ponieważ twórczość Béli Tarra - naczelnego współpracownika Lászlo Krasznahorkaiego - jest twórczością zamkniętą. Reżyser kilka lat temu ogłosił koniec swojej kariery. Natomiast nie ma wątpliwości, że oni obaj pomogli sobie nawzajem. Jestem przekonany, że Béla Tarr rozpromował twórczość Krasznahorkaiego i w drugą stronę Krasznahorkai pomógł zdobyć swój własny język Béli Tarrowi - powiedział Miłosz Stelmach.
- Ich współpraca zaczęła się pod koniec lat 80, a współpraca często była wielopoziomowa. To nie były tylko adaptacje prozy, ale też filmy, przy których Krasznahorkai współpracował jako scenarzysta lub współscenarzysta. Od filmu „Potępienie” z końcówki lat 80. przez ich bardziej znane „Szatańskie tango” po „Harmonie Werckmeistera”, powstały na tle opowieści „Melancholia sprzeciwu”. To była niezwykła symbioza. Wdaje mi się, że obaj znaleźli w sobie uzupełnienie. Béla Tarr zaczynał karierę jeszcze w latach 70. i tworzył filmy, które zawsze zdradzały potencjał niezwykłego stylu i formy filmowej, ale chyba nie miał takich doskonałych historii, w których mógłby to wyrazić.
Stelmach tłumaczył, że Tarr znalazł w opowieściach Krasznahorkaia idealne dopełnienie dla swoich filmów, tematy związane z politycznymi napięciami w okresie przełomu systemu, końcu komunizmu, początków kapitalizmu.
Ocenił, że były to czasy, kiedy Krasznahorkai pisał swoje najwybitniejsze, najbardziej znane powieści. - Chociaż często nie ma w nich bezpośrednich odniesień do polityki, tak jak w „Melancholii sprzeciwu” czy „Szatańskim tangu”. One nie komentują bezpośrednio tego, co się działo, ale to swoim nastrojem, korupcji, zmiany oraz melancholii oddają dobrze ten moment przełomu i strachu przed nieznanym - dodał
- Béla Tarr wziął te tematy, nadał im niezwykły kinematograficzny styl. Zapewnił im opartą na długich ujęciach, czarno-białej taśmie, i bardzo wyrafinowanej kompozycji kadrów i inscenizacji niezwykłą niezwykłą formę. Od Krasznahorkoia często czerpał strukturę, tak jak w „Szatańskim tangu”, które jest niechronologiczne. Zarówno powieść jak i film nie opisują prostej chronologii, tylko zataczają krąg - tłumaczył.
Podkreślił również, że „Szatańskie tango” trwa 7,5 godz. Jest to niezwykle wymagający seans. - Styl Krasznahorkaiego charakteryzuje się tym, że jego powieści nie są długie czy wymagające, ale pisze on bardzo długie i wymagające zdania. Béla Tarr właśnie przez styl pisarza i jego wydłużanie czasu trwania prostych czynności nie rozciąga fabularnie swoich filmów, ale nadaje im pewien rytm, który może przypominać rytm w stylu literackim Krasznahorkaiego.
- Béla Tarr próbował znaleźć kinematograficzny ekwiwalent literackiego stylu Lászlo Krasznahorkoiego. Reżyser kilkanaście lat temu zrealizował swój ostatni pełnometrażowy film fabularny, czyli „Konia turyńskiego”, którego współscenarzystą był właśnie Lászlo Krasznahorkai - wskazał Stelmach.
Wydawnictwo Czarne: Krasznahorkai to z jedna z największych osobowości europejskiej literatury
Literacka Nagroda Nobla trafiła w tym roku do węgierskiego pisarza László Krasznahorkaiego za „wizjonerskie dzieło, które przypomina nam o sile sztuki w samym środku apokaliptycznej grozy”. Autor znany jest w Polsce jako autor takich powieści, jak „Szatańskie tango”, „Melancholia sprzeciwu”, „Wojna i wojna”.
- Jesteśmy dumni i cieszymy się, że taki autor został wyróżniony. Od kilku lat trwało oczekiwanie, by został właściwie doceniony, gdyż jest to jedna z największych osobowości europejskiej literatury - powiedział PAP Przemysław Pełka, redaktor wydawnictwa Czarne, którego nakładem ukaże się „A świat trwa” Krasznahorkaiego w przekładzie Elżbiety Sobolewskiej.
- To zbiór opowiadań dość mrocznych, ale bardzo ciekawych, finezyjnych i zróżnicowanych. W planach mamy wydanie kolejnych książek Krasznahorkaiego. Na początku roku ukaże się wznowienie „Szatańskiego tanga”, w niedalekim czasie kolejne - dodał Pełka.
Jak zaznaczył, laureat Nagrody Nobla to autor niełatwy, a jego książki wymagają od czytelnika cierpliwości. - Z drugiej strony, gdy wchodzi się w tryb opowiadania, który Krasznahorkai proponuje, zazwyczaj po kilkudziesięciu stronach okazuje się, że jest to literatura, która potrafi być wciągająca, w pełni angażująca. Trzeba jej dać szansę. Okazuje się wtedy, że skrzy wieloma odcieniami i treściami, bywa ponura, a za chwilę - bardzo zabawna. To pisarz, który umie zaskoczyć - dodał Pełka.
László Krasznahorkai to wielki twórca z tradycji środkowej Europy, tradycji Franza Kafki i Thomasa Bernharda z ich charakterystycznym poczuciem absurdu i groteski - podkreśla Szwedzka Akademia w uzasadnieniu decyzji. Susan Sontag nazwała go „mistrzem apokalipsy cytującym Gogola i Melville’a”, a W.G. Sebald pisał o nim: „uniwersalność wizji Krasznahorkaiego rozwiewa wszystkie wątpliwości dotyczące współczesnej literatury”. W 1993 r. otrzymał nagrodę dla najlepszej książki w Niemczech (Bestenliste-Preis) za „Melancholię sprzeciwu”.
Od 1985 r. jego przyjaciel Béla Tarr kręci filmy niemal wyłącznie na podstawie jego książek. W ten sposób powstały „Szatańskie tango” oraz „Harmonie Werckmeistera”. Pracowali również razem przy ostatnim filmie Tarra, „Koniu turyńskim”, a autor pomagał reżyserowi w każdej istotnej kwestii.
maku/ aszw/ pj/ miś/ ał/
