Res Futura: dla 17 proc. internautów przepisy dot. systemu kaucyjnego są niejasne. Resort wyjaśnia
17 proc. komentarzy w sieci wyraża dezorientację lub brak zrozumienia dla systemu kaucyjnego – wynika z raportu Res Futury. Dla internautów niejasna jest m.in. forma zwrotu kaucji oraz to, w jakim stanie butelki powinny trafić do automatu. Ministerstwo Klimatu i Środowiska przedstawiło szczegóły systemu.
W Polsce od 1 października wejdzie w życie system kaucyjny. Duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych, będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać klientom kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań będzie w ich przypadku dobrowolne.
Według raportu Europejskiego Kolektywu Analitycznego Res Futura w sieci dominuje negatywne nastawienie do systemu kaucyjnego. 63 proc. komentarzy odnosi się do drożyzny, miliardowych kosztów i chaosu organizacyjnego wynikającego z wprowadzenia systemu. Krytycy dominują w sieci pod względem liczebnym, a ich przekaz jest mocno nacechowany emocjonalnie i politycznie.
Z kolei 21 proc. reakcji w internecie skupia się na ekologii, możliwości odzyskania kaucji i przywołuje przykłady zza granicy. Analitycy zwrócili uwagę, że mimo tego, że wsparcie dla systemu jest mniejszościowe, to istnieje silna grupa proekologicznych użytkowników powołujących się na standardy unijne.
Pozostałe 16 proc. komentarzy łączy nadzieję na poprawę czystości z krytyką kosztów i utrudnień logistycznych.
System kaucyjny. Jak będzie działać?
Res futura zwróciła uwagę na to, że 17 proc. komentarzy w sieci – czyli około 1700 wpisów – wyraża dezorientację lub brak zrozumienia dla systemu. Najczęściej poruszaną niewiadomą w internecie jest forma zwrotu kaucji. Pojawiają się obawy, że konsumenci otrzymają voucher zamiast pieniędzy.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało na swojej stronie, że w punktach zbiórki za butelki oddawana będzie należność pieniężna – bez paragonu. Jeśli zostanie wydany bon z sumą do zwrotu (np. w automacie), to będzie można go wymienić na gotówkę w punkcie sprzedaży.
Dla internautów nie jest jasny również zakres opakowań podlegających kaucji. Według resortu, pod kaucję będą podlegać butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów oraz puszki metalowe o pojemności do 1 l – za nie konsument dostanie 50 gr zwrotu za butelkę. Kaucji będą podlegać od 1 stycznia 2026 r. również butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l, tu zwrot wyniesie jedną złotówkę za butelkę. Dodatkowo przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem zobowiązani będą do umieszczania na nich oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym i określającego wysokość kaucji.
Pojawiają się także niejasności związane z tym, czy zgniecione butelki lub puszki będą przyjmowane, co się stanie z uszkodzonym kodem EAN i czy wymagany będzie paragon podczas zwrotu. Z informacji opublikowanych na stronie rządowej wynika, że opakowań ze znakiem kaucji nie należy zgniatać ani uszkadzać. Aby otrzymać zwrot kaucji, opakowanie musi zostać zidentyfikowane, czyli mieć czytelny znak kaucji i kod kreskowy. Sam system będzie bezparagonowy, co oznacza, że konsument będzie mógł zwrócić opakowanie w dowolnym punkcie zbiórki bez okazania dowodu zakupu.
Krytyka systemu kaucyjnego
Kwestionowany jest również sens całego systemu. MKiŚ wyjaśnił, że jego celem jest zmniejszenie zużycia plastiku, aluminium i szkła do produkcji nowych opakowań oraz dbanie o środowisko.
Mimo to najczęściej podejmowanym tematem (28 proc.) w sieci jest wzrost cen napojów i związane z tym dodatkowe koszty. Internauci łączą ten temat z ogólną drożyzną w sklepach, zaznaczając, że konsumenci będą nie tylko płacić za napój i kaucję, ale również poniosą koszty organizacyjne systemu poprzez podatki. Temat często jest powiązany z krytyką inflacji i rosnących obciążeń dla gospodarstw domowych.
Kolejną dominującą narracją w internecie są koszty wdrożenia systemu kaucyjnego, które obejmują 24 proc. komentarzy w sieci. Z opublikowanego 15 września raportu firmy doradczej Deloitte wynika, że koszty systemu kaucyjnego w najbliższych 10 latach przekroczą 40 mld zł. „Według ostatnich szacunków Deloitte całkowita wartość nakładów inwestycyjnych może osiągnąć poziom 11,5 mld zł w perspektywie 10 lat, o 2,7 mld zł mniej niż pierwotnie przewidywano. Odwrotną tendencję widać w obszarze wydatków operacyjnych – mogą one wynieść 32,4 mld zł, czyli o 9,3 mld zł więcej niż szacowano rok temu” – podano w raporcie poświęconym kosztom wprowadzenia systemu kaucyjnego. Krytycy wskazują, że uzyskany efekt recyklingu jest marginalny w stosunku do obecnego systemu komunalnego. Ten wątek silnie rezonuje wśród osób koncentrujących się na gospodarce i polityce fiskalnej państwa.
Z kolei 18 proc. komentarzy w sieci obejmuje temat logistyki zwrotów butelek i wprowadzania nowych nawyków. Internauci zwracają uwagę na niewygodę codziennego funkcjonowania w nowym systemie. Komentujący wyrażają niezadowolenie związane z koniecznością przechowywania pustych butelek w domu i brakiem możliwości zgniatania butelek. Pojawiają się również obawy związane z długimi kolejkami przy automatach.
15 proc. reakcji skupia się na kontekście politycznym i krytyce obecnego rządu. Pojawiają się sugestie internautów, że decyzja została wymuszona przez Unię Europejską, a rząd realizuje interesy biznesowe kosztem obywateli. Wątek ten jest szczególnie silny w mediach prawicowych i wśród sympatyków PiS oraz Konfederacji.
W sieci pojawia się również pozytywny wątek, odnoszący się do przykładów zza granicy, gdzie system kaucyjny już funkcjonuje – ten temat obejmuje 9 proc. komentarzy. Jako przykład podawany jest często niemiecki system, gdzie butelki są skutecznie zbierane i nie zaśmiecają przestrzeni publicznej. Z drugiej strony część krytyków używa niemieckiego przykładu, wskazując, że Polska nie jest gotowa na tak rozbudowaną infrastrukturę i brakuje zaufania społecznego do wdrożenia systemu w równie sprawny sposób.
Wśród najczęściej wyrażanych emocji dominuje złość skierowana przeciwko rządowi i dodatkowym obciążeniom finansowym (31 proc.), ironia wynikająca z porównań do PRL czy absurdów organizacyjnych (18 proc.) oraz strach związany z kosztami, chaosem i skutkami systemu. Nadzieja na to, że system poprawi recykling i uporządkuje przestrzeń publiczną, objawia się w 11 proc., a zmęczenie kolejną zmianą przepisów i koniecznością dostosowywania codziennych nawyków to 8 proc. reakcji.
Wśród najczęściej używanych fraz można wyróżnić „50 groszy kaucji”, „system kaucyjny”, „drożyzna”, „PRL” i „kukułcze jajo”.
Według predykcji Res Futury w najbliższych miesiącach przewaga narracji negatywnej utrzyma się i może sięgnąć nawet 70 proc. komentarzy. Wraz z pierwszymi rachunkami w sklepach fala krytyki może się zwiększyć, a pierwsze dni działania systemu prawdopodobnie przyniosą nagrania z kolejek do automatów, zdjęcia nieprzyjętych butelek i relacje zdezorientowanych klientów.
Jednak w dłuższym horyzoncie pozytywne doświadczenia praktyczne, takie jak odzysk pieniędzy, mniejsza ilość śmieci, mogą przy zachowaniu właściwej komunikacji przesunąć bilans w kierunku bardziej zrównoważonego podziału. (PAP)
wm/ mhr/ grg/
