Badanie Akademii Śląskiej: urbanizacja a zdrowie w Polsce
Celem badania był prospektywny pomiar zdrowia psychicznego (stres, lęk, depresja) i fizycznego oraz analiza roli zdrowia społecznego (poczucia samotności i spójności sąsiedzkiej) pomiędzy urbanizacją a psychicznym i fizycznym zdrowiem, w kontekście zrównoważonego rozwoju wśród reprezentatywnej populacji Polski.
Badanie zostało zrealizowane w ramach projektu „Urbanizacja a zdrowie w kontekście zrównoważonego rozwoju” przez zespół badawczy Akademii Śląskiej w Katowicach pod kierunkiem dr hab. Dominiki Ochnik, prof. AŚ w składzie: prof. Yurii Vitkovskyi, dr Marcin Budziński i mgr Agnieszka Szostak. Projekt jest finansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Edukacji i Nauki w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa II. Wartość finansowania wyniosła 500 000zł.
Są to unikatowe badania, ujmujące specyfikę urbanistyczną oraz interdyscyplinarne podejście w wyjaśnianiu zdrowia psychicznego mieszkańców z uwzględnieniem wielu kontekstów oraz w perspektywie czasowej w ogólnopolskiej reprezentatywnej grupie z wykorzystaniem analizy sieciowej.
Badanie przeprowadzono metodą CAWI w dwóch pomiarach (maj-sierpień 2024) na reprezentatywnej próbie 1610 pełnoletnich osób (49% kobiet) ze wszystkich województw w Polsce.
Kluczowe wyniki:
Wśród ogółu badanych 29% było w ryzyku uogólnionego lęku, a co trzecia osoba (31,4%) była w ryzyku depresji, natomiast wysoki stres był odczuwany w grupie blisko 44% badanych Polaków. Problemy zdrowia psychicznego występowały częściej wśród kobiet niż mężczyzn.
Analizowany model zdrowia psychicznego jest spójny i stabilny w czasie.
Zdrowie społeczne (samotność i spójność sąsiedzka) odgrywa kluczową rolę w relacji między zdrowiem psychicznym a środowiskiem fizycznym. Czynnikiem środowiska zewnętrznego najsilniej i bezpośrednio związanym ze zdrowiem społecznym jest stopień zaniedbania architektonicznego w sąsiedztwie (np. zniszczone elewacje, graffiti).
Poczucie przynależności sąsiedzkiej (przywiązania i dumy) wiąże się z większymi obszarami miejskimi, a spójność społeczna (interakcje z sąsiadami) jest wyższa na obszarach mniej zurbanizowanych.
Urbanizacja nie wiąże się bezpośrednio ze zdrowiem psychicznym, ale pełni rolę pomostową pomiędzy różnymi wymiarami. Stanowi również wpływowy czynnik ochronny w modelu.
Kluczowe makro-czynniki związane z Celami Zrównoważonego Rozwoju (SDGs), to emisja CO2 który jest czynnikiem ryzyka w modelu oraz wskaźnik zalesienia w regionie, który jest najbardziej wpływowym czynnikiem ochronnym.
Częstotliwość korzystania z obszarów zielonych (m.in. ogrody, parki), jest tak samo ważna, jak częstotliwość korzystania z obszarów niebieskich (m.in., stawy, rzeki, jeziora, morze) w analizowanym modelu zdrowia psychicznego.
Mężczyźni czuli się bardziej samotni niż kobiety. Mechanizmem ochronnym jest silniejsze poczucie przywiązania i dumy z sąsiedztwa, które obniża poczucie samotności u mężczyzn.
Analizy dotyczące zrównoważonego rozwoju lokalnego wskazują na jego kluczowe rozumienie jako procesu harmonijnie integrującego aspekty społeczne, gospodarcze i środowiskowe. Ponadto wskazane zostały oczekiwane priorytety rozwojowe w ramach 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz określony został wg. autorskiego wskaźnika poziom świadomości strategicznej w poszczególnych województwach.
Wnioski:
Dla zdrowia psychicznego kluczowe jest sąsiedztwo oraz związane z nim czynniki otoczenia społecznego i architektonicznego.
Należy wspierać pozytywne sąsiedzkie interakcje orasz poczucie przynależności do sąsiedztwa, co wiąże się z obniżonym poczuciem samotności, a obniżone poczucie samotności wiąże się z kolei z obniżonym lękiem i stresem.
Możliwe jest oddziaływanie na zdrowie psychiczne, społeczne i fizyczne poprzez zadbanie architektoniczne sąsiedztwa, np. poprawę elewacji.
Urbanizacja odgrywa pozytywną rolę w badanym modelu, ale jest to rola pomostowa i nie wiąże się bezpośrednio ze zdrowiem psychicznym.
Link do raportu: https://urbanizacja.akademiaslaska.pl/raport/
