Prestiżowe instytucje kultury będą płacić artystom wizualnym za udział w wystawach
MOCAK i Bunkier Sztuki w Krakowie podpisały porozumienie z Obywatelskim Forum Sztuki Współczesnej w sprawie honorariów dla artystów wizualnych za udział w wystawie. Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski negocjuje. W 2026 r. za dużą wystawę indywidualną można otrzymać prawie 29 tys. zł.
Zazwyczaj galerie i muzea sztuki w Polsce nie płacą artystom za samo wystawienie prac na organizowanych przez nie wystawach. Prawo nie nakłada na nie takiego obowiązku. W środowisku artystycznym od lat pojawiają się jednak głosy, że praca artysty zajmującego się sztukami wizualnymi jest tym samym co występ muzyka na scenie czy aktora w teatrze. Jak przypomniała w rozmowie z PAP była ministra kultury i kuratorka Hanna Wróblewska, to zagadnienie podjął jako pierwszy artysta Artur Żmijewski podczas dyskusji na posiedzeniu Rady Programowej Zachęty - Narodowej Galerii Sztuki w 2009 r. - Zgromadzonym wydawało się to wówczas niesłychanie dziwne, ale dzisiaj chyba wszyscy zrozumieli, że praca artysty powinna być wynagradzana podczas robienia wystaw - podkreśliła.
"Każdy, kto pracuje przy wystawie, otrzymuje zapłatę. Artysta jest jedyną osobą, która nie dostawała za to honorarium. W latach 90. wydawało się, że rynek sztuki ureguluje tę kwestię. Dzisiaj wiemy, że wolny rynek nie jest rozwiązaniem".
Poprzednia ministra kultury przypomniała, że Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski i galeria Arsenał w Białymstoku jako pierwsze instytucje kultury podpisały porozumienie w sprawie płacenia takich honorariów w 2014 roku. Po ponad dekadzie nastała potrzeba podpisania tzw. Nowego Porozumienia, adekwatnego do obecnej rzeczywistości.
- Wtedy stawki były bardzo niskie, ustalane intuicyjnie, indywidualnie z artystami, nie odnosiły się do krajowej płacy minimalnej. Teraz, po dziesięciu latach, Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej (OFSW) zaproponowało nowe stawki, na podstawie ewaluacji - poinformowała. Wróblewska tłumaczyła, że zaproponowane kwoty nie są możliwe do wdrożenia od razu przez wszystkie instytucje, w związku z tym OFSW negocjuje indywidualnie z poszczególnymi placówkami.
W maju 2025 r. OFSW i cztery instytucje kultury: BWA Wrocław, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie oraz Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki, podpisały porozumienie w sprawie minimalnych honorariów dla osób artystycznych, przyjmując stawki waloryzowane w oparciu o płacę minimalną w Polsce na rok 2025 (4666 zł brutto).
Honoraria dla artystów
OFSW proponuje, aby za prezentację istniejącego dzieła lub dzieł przez nie mniej niż pół miesiąca na wystawie zbiorowej płacić połowę pensji minimalnej (2333 zł brutto). Nowe dzieło wykonane na potrzeby wystawy zbiorowej, co zajmuje nie mniej niż dwa miesiące pracy twórczej, wyceniono na dwie pensje minimalne (9332 zł brutto). W przypadku małej wystawy indywidualnej lub project roomu zawierającej nową pracę lub prace stawka wynosi cztery pensje minimalne, czyli 18 664 zł brutto. Natomiast w przypadku już istniejącego dzieła lub dzieł - trzy pensje minimalne (13 998 zł brutto). Za udział w dużej wystawie indywidualnej, na którą składają się nowe dzieła lub retrospektywa, nad którymi praca trwa pół roku - sześć pensji minimalnych (27 996 zł brutto).
3 grudnia OFSW opublikowało stawki minimalnych wynagrodzeń dla osób artystycznych na rok 2026 zwaloryzowane w oparciu o płacę minimalną w Polsce na przyszły rok (4806 zł brutto). Z tego wynika, że za dużą wystawę indywidualną można będzie otrzymać prawie 29 tys. zł brutto.
Hanna Wróblewska podkreśliła, że nikt nie wymaga, aby „artyści w filharmonii czy zapraszani na koncerty grali za darmo, tak samo realne jest stosowanie tej zasady do pracy artystów sztuk wizualnych”. Oceniła, że każda osoba pracująca przy wystawie powinna otrzymywać stosowne wynagrodzenie. Jak zaznaczyła, ważne jest utransparentnienie tego problemu, tak żeby mogli go dostrzec organizatorzy - resort kultury, samorząd, marszałek województwa. - Nie powinno być tak, że honoraria przewidziane są wyłącznie dla słynnych artystów, których wystawy organizują duże instytucje. Powinny być wypłacane również lokalnym artystom wystawiającym w lokalnych galeriach. Organizator powinien to zauważyć i odpowiednio wesprzeć ze swojego budżetu, szczególnie w przypadku biur wystaw artystycznych - wskazała.
Jednym z sygnatariuszy porozumienia jest Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które deklaruje kontynuację współpracy z OFSW w 2026 roku i gotowość uczestniczenia przy ustalaniu nowych stawek honorariów dla artystów. MSN podziela także postulat OFSW, zgodnie z którym wszyscy artyści biorący udział w wystawach powinni otrzymywać honoraria za swoją pracę. - Uważamy, że jest to fundamentalny element budowania sprawiedliwych warunków pracy w polu sztuki oraz wyraz szacunku dla wysiłku twórczego - powiedział PAP Szymon Żydek, zastępca dyrektorki MSN ds. programowych. Dodał, że udział instytucji kultury w Nowym Porozumieniu powinien stać się powszechną praktyką — pozwalającą na przejrzyste, jednolite i godne zasady wynagradzania twórczyń i twórców w całym kraju. Ocenił, że model opracowany przez OFSW zapewnia jasność, przewidywalność i dostosowanie honorariów do zmieniających się realiów ekonomicznych, co umożliwia instytucjom rzetelne planowanie budżetów, a artystom większą stabilność i przejrzystość zasad współpracy.
27 listopada do sygnatariuszy dołączyły dwie krakowskie instytucje - MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej i Galeria Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki”. W informacji przesłanej PAP Bunkier Sztuki poinformował, że porozumienie obowiązuje na czas nieokreślony, do momentu podpisania nowego porozumienia lub wycofania się z niego. W każdym kolejnym roku zwaloryzowane kwoty będą publikowane na stronie OFSW oraz przesyłane do instytucji-sygnatariuszek.
„Traktujemy to porozumienie i propozycję OFSW jako punkt wyjścia do dalszych dyskusji - wskazano. - Trzeba się przyjrzeć różnym instytucjom, które mają różne budżety i możliwości. Jeśli mówimy o geście solidarności, powinien on dotyczyć wszystkich, także instytucji poza dużymi ośrodkami miejskimi i artystów młodych, początkujących” - dodano. Zwrócono uwagę, że ważne jest szerokie spojrzenie na sytuację, tak aby zaproponowany system nikogo nie wykluczał. „Podpisanie Nowego Porozumienia jest naszym wyrazem uznania dla społecznego znaczenia pracy artystycznej. To wyraźny sygnał, że standardy wynagrodzeń osób artystycznych są wspólną sprawą środowiska i władz samorządowych” - podkreślono.
Z OFSW negocjuje także warszawskie Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski. Dyrektorka instytucji Anna Łazar powiedziała PAP, że stawki minimalne dają „czytelną ramę ekonomiczną i czasową dla pracy twórczej w relacji z instytucjami publicznymi”.
"Postulaty OFSW pomagają wypracować ogólnopolskie, a, miejmy nadzieję, w dalszej perspektywie również ogólnoeuropejskie standardy wynagrodzeń dla osób artystycznych."
Dodała, że to dobry przykład konstruktywnego dialogu zarówno z instytucjami, jak i z ich organizatorami.
- Cudownie byłoby, gdyby minimalne stawki dla osób artystycznych zostały dostrzeżone przez różnych organizatorów – przede wszystkim przez właściwe ministerstwa. Naszym orędownikiem jest tu oczywiście Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - podkreśliła.
Łazar zaznaczyła, że sztuka i kultura współczesna są niezbędnym elementem życia społecznego, a brak godnego wynagrodzenia utrudnia wypowiedź artystyczną osobom mniej zamożnym, ponieważ muszą na swoją pracę artystyczną zarobić w innym miejscu.
Hanna Wróblewska zapytana, czy uznanie pracy artystów, a w związku z nim wypłaty odpowiednich honorariów, powinny być usankcjonowane przez MKiDN, odpowiedziała, że istnieje prawo pracy oraz ustawa o prawach autorskich, a ustawa o honorariach nic by nie zmieniła. Zwróciła uwagę, że instytucje kultury podlegają nie tylko ministerstwu, ale też m.in. władzom lokalnym i samorządowym.
Zapytana o opinię na temat systemu opracowania kwot stawek minimalnych, wskazała, że OFSW w jasny sposób tłumaczy źródło obliczenia danej kwoty, oraz dodała, że instytucje mogą te stawki negocjować.
Do momentu publikacji tego materiału MKiDN nie przesłało PAP swojego stanowiska ws. poruszanego tematu.
Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej to stowarzyszenie założone w 2009 roku zrzeszające osoby prowadzące działalność zawodową w polu sztuki, kształcące się w tym zakresie lub aktywnie wspierające środowisko sztuki współczesnej. To także forum dyskusji środowiska artystycznego. W swoich działaniach skupia się na systemowych problemach osób artystycznych, m.in. ich sytuacji ekonomicznej i relacjach z instytucjami kultury. Tzw. Nowe Porozumienie jest dalszą próbą pracy nad systemem i dostosowaniem go do możliwości instytucji. Jak informuje na swojej stronie stowarzyszenie, „projekt Nowego Porozumienia został wypracowany przez grupę roboczą Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej w składzie: Antoni Burzyński, Katarzyna Górna, Mikołaj Iwański, Kasper Lecnim, Irmina Rusicka, Aleksy Wójtowicz”.
Zuzanna Piwek (PAP)
zzp/ aszw/ grg/
