Edukacja zdrowotna. O tym, jakie obszary obejmuje przedmiot na różnych etapach edukacji
Na edukacji zdrowotnej poruszanych ma być dziesięć obszarów tematycznych, m.in. profilaktyka uzależnień czy zdrowie seksualne. O dojrzewaniu uczniowie usłyszą tylko w podstawówkach; o systemie ochrony zdrowia tylko w szkołach ponadpodstawowych.
Edukacja zdrowotna to przedmiot, który w tym roku szkolnym zastąpił wychowanie do życia w rodzinie. Ma dotyczyć zdrowia w wymiarze fizycznym, psychicznym, seksualnym, społecznym i środowiskowym na wszystkich etapach życia.
Nowy przedmiot będzie nauczany w szkołach podstawowych w klasach IV–VIII (w wymiarze jednej godziny tygodniowo w każdej z tych klas, przy czym zajęcia w klasie VIII mają być realizowane tylko w pierwszym semestrze) i w szkołach ponadpodstawowych (w wymiarze jednej godziny tygodniowo przez dwa lata).
Edukacja zdrowotna w szkołach. Podstawa programowa
Podstawa programowa przedmiotu edukacja zdrowotna przewiduje, że niezależnie od etapu edukacyjnego realizowanych ma być dziewięć obszarów tematycznych: wartości i postawy, zdrowie fizyczne, aktywność fizyczna, odżywianie, zdrowie psychiczne, zdrowie społeczne, zdrowie seksualne, zdrowie środowiskowe, internet i profilaktyka uzależnień. Realizacja dziesiątego obszaru uzależniona jest od wieku - o dojrzewaniu będą się uczyć tylko uczniowie w szkołach podstawowych, z kolei o systemie ochrony zdrowia tylko w szkołach ponadpodstawowych. W każdym z działów, zarówno dla szkoły podstawowej, jak i dla szkoły ponadpodstawowej, opisano wymagania szczegółowe dotyczące wiedzy i umiejętności.
Higiena
W szkołach podstawowych na edukacji zdrowotnej w ramach wymagań obowiązkowych uczniowie dowiedzą się, m.in. jak wykonywać prawidłowo czynności higieniczne, jak ważna jest higiena osobista dla utrzymania zdrowia, czym jest nadwaga i otyłość, na czy polega ich profilaktyka, czym są badania profilaktyczne, jakie objawy mogą świadczyć o chorobie, poznają zasady zdrowego odżywiania i zdrowego nawadniania, poznają zasady przechowywania i niemarnowania żywności.
Zdrowie psychiczne
W ramach nauki o dobrostanie emocjonalnym i psychicznym nauczą się rozpoznawać i nazywać emocje, poznają techniki uważności, omówią pojęcie stresu, pozytywnej samooceny, postawy asertywnej, a także przemocy, w tym przemocy psychicznej, rówieśniczej i cyberprzemocy. Omawiane będą też funkcje rodziny, sposoby dbania o więzi rodzinne, a także zmiany, jakie mogą wystąpić w rodzinie np. separacja, rozwód, wejście rodziców w nowe związki, adopcja, pojawienie się rodzeństwa, choroba i śmierć, a także sposoby radzenia sobie w takich sytuacjach.
Dojrzewanie
W podstawówkach uczniowie mają uczyć się o różnych aspektach dojrzewania, w tym: o różnym tempie wzrostu, trądziku, zmianie sylwetki, ginekomastii (przerost gruczołów piersiowych u mężczyzn), nocnych polucjach czy pojawieniu się miesiączki - z uwzględnieniem związanych z nią nieprawidłowości. Omawiane będzie zagadnienie autonomii cielesnej oraz to, w jaki sposób asertywnie o nią dbać. Omawiane będą też rodzaje zachowań dorosłych lub rówieśników, które są przekroczeniem granic intymnych.
Nauka w szkołach ponadpodstawowych
W szkołach ponadpodstawowych nauka obejmie m.in. mechanizm działania różnych metod antykoncepcji i kryteria wyboru odpowiedniej, profilaktykę infekcji i chorób przenoszonych drogą płciową oraz miejsca, w których można wykonać bezpłatne i anonimowe testy. Podstawa zakłada, że uczniowie mają też znać definicję pojęć: poronienie i aborcja oraz umieć wymienić etyczne, prawne, zdrowotne i psychospołeczne uwarunkowania dotyczące przerywania ciąży.
W innych działach mowa jest m.in. o badaniu skóry i znamion, samobadaniu piersi lub jąder, transplantologii, dawstwie narządów, szpiku oraz krwiodawstwie, planowaniu posiłków na podstawie różnych diet (np. planetarnej, wegetariańskiej, wegańskiej, śródziemnomorskiej), przy wykorzystaniu „wiarygodnych i rzetelnych źródeł informacji”.
Wymagania fakultatywne i zalecenia resortu edukacji
Poza obowiązkowymi obszarami dla klas VII-VIII i dla szkół ponadpodstawowych opisano także wymagania fakultatywne. Nauczyciel ma zrealizować przynajmniej jedno z wymagań fakultatywnych dla danego obszaru.
Przykładowo w obszarze zdrowia seksualnego w szkołach podstawowych są dwa wymagania fakultatywne. Jedno dotyczy infekcji i chorób przenoszonych drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, zakażenia wirusem HPV, HBV, HCV, HIV i HDV), drugie - specjalności zawodowych zajmujących się tematem seksualności człowieka i zdrowia reprodukcyjnego.
Wymagania fakultatywne w szkołach ponadpodstawowych w tym obszarze są cztery. Wśród nich jedno dotyczy omawiana kwestii prawnych i społecznych związanych z przynależnością do grupy osób LGBTQ+.
Resort edukacji zaleca realizację wymagań szczegółowych z działów dotyczących regularnej aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w formie semestralnych projektów tematycznych.
Wskazano, że doświadczenia edukacyjne mogą być realizowane m.in. w formie: zorganizowania międzypokoleniowego pikniku rekreacyjnego, wizyty w domu seniora i uczestnictwa w zajęciach integracyjnych, wizyty w gabinecie lekarskim (np. podstawowej opieki zdrowotnej, stomatologicznym, dermatologicznym), zorganizowania szkolnego dnia sportu, zorganizowania klasowej wycieczki rowerowej, wyjścia do sklepu spożywczego i analizowania etykiet wybranych rodzajów produktów spożywczych.
Nauczyciel może zdecydować o realizacji programu nauczania z zastosowaniem podręcznika, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych, ale może także zrezygnować ze wskazywania podręcznika lub materiałów. Materiały dla nauczycieli edukacji zdrowotnej (m.in. programy nauczania, scenariusze lekcji, poradniki) są dostępne na stronie resortu men.gov.pl oraz na platformie zpe.gov.pl. Jak podało ministerstwo, obecnie prowadzone są dwa postępowania o dopuszczenie do użytku szkolnego dwóch podręczników do edukacji zdrowotnej: do liceum ogólnokształcącego i technikum oraz do branżowej szkoły I stopnia.
Kwalifikacje nauczyciela edukacji zdrowotnej
Nauczycielem przedmiotu edukacja zdrowotna w szkole podstawowej i ponadpodstawowej może być osoba, która ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie w zakresie edukacji zdrowotnej i posiada przygotowanie pedagogiczne, albo ukończyła inne studia pierwszego i drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie w zakresie innym niż edukacja zdrowotna, posiada przygotowanie pedagogiczne i ukończyła studia podyplomowe w zakresie edukacji zdrowotnej.
Ponadto w kwalifikacje do nauczania edukacji zdrowotnej posiadają także: nauczyciele biologii, przyrody, wychowania fizycznego, wychowania do życia w rodzinie oraz nauczyciele psycholodzy. Uczyć edukacji zdrowotnej mogą również: osoby, które ukończyły studia przygotowujące do wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, fizjoterapeuty, ratownika medycznego, albo studia w zakresie zdrowia publicznego, dietetyki albo żywienia człowieka i posiadają przygotowanie pedagogiczne.
Zajęcia z przedmiotu edukacja zdrowotna mogą być prowadzone przez dwóch lub więcej nauczycieli.
Przedmiot nieobowiązkowy
W tym roku edukacja zdrowotna jest nieobowiązkowa. Rodzic, który nie chce, by jego dziecko uczestniczyło w zajęciach z edukacji zdrowotnej, musi złożyć do 25 września pisemną rezygnację dyrektorowi szkoły. Uczeń pełnoletni musi ją złożyć sam.
Ministerstwo edukacji przekazało kuratorom oświaty 85 tys. ulotek informacyjnych o nowym przedmiocie, mają trafić do szkół w całej Polsce.
Zajęcia z edukacji zdrowotnej nie podlegają ocenie i nie będą miały wpływu na promocję ucznia do kolejnej klasy ani na ukończenie szkoły przez ucznia.
Komentarz Episkopatu. Ministerstwo edukacji reaguje
Członkowie Komisji Wychowania Katolickiego KEP apelowali do rodziców katolików, aby nie wyrażali zgody na udział dzieci w zajęciach z edukacji zdrowotnej. Według ministerstwa edukacji spór o nowy przedmiot jest „czysto ideologiczny i polityczny”.
„Dobrze wiecie, że jako rodzice jesteście odpowiedzialni za wychowanie własnych dzieci. Macie prawo wychowywać je zgodnie z własnymi przekonaniami. Jeśli widzicie, że w szkole są przekazywane jakieś wartości i zasady życia, z którymi się nie zgadzacie, możecie wyrazić swój sprzeciw” - czytamy w apelu.
Członkowie komisji przyznali, że w programie zajęć z edukacji zdrowotnej są treści wartościowe, takie jak troska o zdrowie fizyczne, higienę psychiczną czy rozpoznawanie zagrożeń. Jednak ich zdaniem są tam również treści, które „nie są zgodne z wiarą katolicką i narażają dzieci i młodzież na ryzyko poważnych niebezpieczeństw, mogących wpływać na całe ich życie, a także życie rodziny”.
„Program przedmiotu – w naszej ocenie – stanowi zagrożenie dla katolickiej wizji rodziny, małżeństwa oraz dojrzałości ludzkiej dzieci i młodzieży. Problematyka małżeństwa i rodziny, rozumianych jako wspólnota ojca, matki i dzieci, została potraktowana w nim w sposób marginalny. Tymczasem Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wyraźnie podkreśla, że małżeństwo, rodzina, macierzyństwo i ojcostwo znajdują się pod szczególną ochroną państwa” - ocenili autorzy apelu.
Dodali, że w programie znalazły się treści dotyczące tożsamości płciowej oraz kwestii prawnych i społecznych związanych ze środowiskiem LGBTQ+. „Wszystkie osoby zasługują na szacunek, ale ich wizja seksualności nie jest zgodna z nauką Kościoła. Proponowane treści mogą prowadzić do zniekształcenia obrazu kobiecości i męskości, a nawet powodować, że dziewczęta będą identyfikowały się jako chłopcy, a chłopcy – jako dziewczęta, w ich najbardziej wrażliwym okresie życia, w którym młody człowiek poszukuje własnej tożsamości i potrzebuje szczególnego wsparcia, opieki i towarzyszenia mu przez najbliższych. Niezwykle zaś łatwo jest wtedy skrzywdzić młodych ludzi i doprowadzić w konsekwencji do wielu zaburzeń” - stwierdzili.
Zdaniem członków Komisji Wychowania Katolickiego KEP zajęcia poruszające kwestie „istotne i wrażliwe” powinny powstać w oparciu o szeroką debatę społeczną. Jak napisali, „w Polsce dużą część obywateli stanowią przecież ludzie, którzy przyjmują chrześcijańską wizję małżeństwa i rodziny”.
Specjalny list w związku z wprowadzeniem do szkół nowego przedmiotu wydało w maju br. prezydium Konferencji Episkopatu Polski. Jego treść episkopat przypomniał w ubiegłym tygodniu na portalu X.
MEN o edukacji zdrowotnej
Treść listu komentowała wtorek wiceministra edukacji narodowej Katarzyna Lubnauer. W rozmowie z Polskim Radiem 24 oceniła, że spór na ten temat jest „czysto ideologiczny i polityczny”. Jej zdaniem edukacja zdrowotna mówi m.in. o tym, gdzie dzieci i młodzież mają szukać pomocy w obliczu zagrożeń w sieci. - Edukacja zdrowotna jest o tym, żeby nie patrzeć na diety w internecie, bo one często są fałszywe, tylko rzeczywiście jak się zdrowo odżywiać - wskazała wiceszefowa MEN.
Dodała, że przedmiot ten zawiera elementy związane ze zdrowiem seksualnym, ale „tego jest nie więcej niż w wychowaniu do życia w rodzinie”. - To jest jedna dziesiąta tej podstawy programowej - zaznaczyła Lubnauer.
Zwróciła uwagę, że młody człowiek musi wiedzieć, jak nie podlegać seksualizacji, jak mówić „nie”, czy jak zachować się w sytuacji związanej ze „złym dotykiem”.
Bardzo zachęcam do tego, żeby każdy sięgnął na stronę ministerstwa, (...) można tam dokładnie przeczytać, co jest w tej podstawie programowej, na przykład z jaką troską mówi się tam o wszystkim tym, co się wiąże z życiem rodzinnym, ze stosunkiem z rodzicami, z rodzeństwem, dziadkami, jaką wartością jest rodzina
Edukację zdrowotną popiera m.in. państwowa komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15. W listopadzie 2024 r. wydała opinię o tym przedmiocie, podkreślając „krytycznie ważne znaczenie w szeroko pojętej profilaktyce przemocy, a w szczególności w profilaktyce wykorzystywania seksualnego dzieci”.
„Opierając się na praktyce i wiedzy wynikającej z kompetencji i prac PKDP, ale także na szerokim konsensusie wielu ośrodków zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy seksualnej, z całą mocą podkreślić chcemy, że edukacja dzieci i młodzieży stanowi kluczowy czynnik chroniący przed wykorzystaniem. Jego wprowadzenie uważamy za niezbędne dla tworzenia skuteczniejszego systemu ochrony osób małoletnich” - podkreśliła komisja.
Jak zaznaczyła, przedmiot edukacja zdrowotna „daje nadzieję na systemowe zwiększenie ochrony osób małoletnich, najbardziej podatnych na wykorzystanie seksualne oraz inne formy przemocy”
Nowacka: przeciwnicy edukacji zdrowotnej działają na rzecz pornolobby
Ministra edukacji Barbara Nowacka w Programie III Polskiego Radia oceniła, że zachęcanie do rezygnacji z przedmiotu i wypowiedzi części polityków pokazują głęboką ignorancję wynikającą z nieprzeczytania podstawy programowej tego przedmiotu.
Dzisiaj młodzież jest w kryzysie zdrowia psychicznego i wszyscy to widzimy. Dzisiaj młodzież jest narażona na pornografię, na uzależnienia i zadaniem państwa jest szybkie przeciwdziałanie
Odpowiadając na zarzuty, że w podstawie programowej edukacji nie ma nic o wartościach, przypomniała, że ten przedmiot zaczyna się właśnie od tej materii.
Podkreśliła, że życie seksualne, które również jest omawiane na tym przedmiocie, to część zdrowia i bezpieczeństwa, a nauka obrony przed złym dotykiem jest potrzebna. Jednocześnie zauważyła, że edukacji dotyczącej zdrowia i bezpieczeństwa w życiu seksualnym jest w podstawie dokładnie tyle, ile było w wychowaniu do życia w rodzinie.
Nowacka przywołała opinie osób, które przeczytały podstawę programową i zwracają się do niej, twierdząc, że nauka powinna odbywać się w szkole, bazując na rzetelnych źródłach, a nie przez internet, gdzie dzieci i nastolatki mogą trafić na nieprawdziwe informacje, czy zostać przekierowane na strony pornograficzne.
To jest pytanie: czy jesteś za seksualizacją dzieci, czy przeciwko. Przeciwnicy edukacji zdrowotnej działają na rzecz pornolobby i seksualizacji dzieci. My w edukacji zdrowotnej chronimy przed seksualizacją
ak/ joz/ iżu/ mow/ dsr/ aba/ ał/
